Workshops bij the beach: niet vrijblijvend, wel bevrijdend

Een theaterervaring begint buiten de schouwburg. Bij de juiste kijktools en de nodige omkadering. Elke leerling die komt kijken naar de voorstelling the beach van hetpaleis en kunstenares Sarah Vanhee, neemt daarom vooraf deel aan een workshop van jeugdcentrum BAZZZ. Duik mee in het hoe, wat en waarom van die samenwerking.

De omkadering bij de voorstelling the beach is een duidelijk voorbeeld van de visie op educatie die leeft in hetpaleis. Dat zegt ook educatief medewerker Brechtje Van Bel: ‘Bij ons maakt het educatieve team deel uit van het artistieke team. De workshops en omkadering die wij ontwikkelen, sluiten heel nauw aan bij wat er op het podium te zien is.’

Bij hetpaleis is dus het kijken naar kunst belangrijk, maar ook het léren kijken naar die kunst. Net als zelf dingen doen – zoals spelen, ontdekken, reflecteren. Volgens Brechtje probeert hetpaleis niet iedereen tot kunstenaar op te leiden, maar wel tot toeschouwer. ‘Bij een workshop voor een hedendaagse dansvoorstelling van kabinet k ontdekten leerlingen bijvoorbeeld wat het is om zelf te dansen. Door hedendaagse dans eerst te voelen in hun lichaam, beleefden ze een andere kijkervaring. Met meer inzicht in het medium en meer respect voor de performers op het podium.’

Iets gelijkaardigs doet hetpaleis nu voor the beach. Die voorstelling gaat over all things seksualiteit, intimiteit en verlangen, en is bovendien geen rechttoe rechtaan klassiek theater. Daarom kiest hetpaleis ervoor om de klassen uit het vijfde en zesde middelbaar vooraf verplicht een workshop te laten volgen. Zo komt elke leerling voorbereid naar een schoolvoorstelling – zowel op de vorm ervan, als op de inhoud. 

the beach: een voorstelling uit noodzaak

Kunstenares, performer en auteur Sarah Vanhee was voor haar werk bodies of knowledge op bezoek in twee Brusselse middelbare scholen. Ze vroeg aan de leerlingen welke kennis zij misten. Het antwoord was overweldigend unaniem, en onthulde aan Sarah een noodzaak. Bijna elke jongere had behoefte aan meer ‘kennis’ over intimiteit en seksualiteit. Het betekende de vonk voor haar volgende werk, en haar eerste samenwerking met hetpaleis.

Brechtje: ‘Sarahs visie op makers en het kunstenaarschap sluit nauw aan bij hoe hetpaleis kijkt naar mensen, kinderen en jongeren. Er bestaat niet zoiets als “de kunstenaar” of “de jongere”.’ Daarom spelen onderzoek en cocreatie ook zo’n belangrijke rol in Sarahs artistieke praktijk.  In een essay zegt Sarah daar zelf het volgende over: ‘Een van de redenen waarom ik ervoor koos om kunstenaar te worden, is omdat ik niet maar één persoon wil zijn. Ik wil niet beperkt worden tot één realiteit, of tot de dominante realiteiten die mij worden voorgeschoteld. Ik wil mijn intuïtie, intellect en kracht kunnen gebruiken om andere realiteiten te bedenken of binnen te laten. Volgens mij moet iedereen het recht en de mogelijkheid hebben om via kunst verschillende realiteiten te creëren en zich voor te stellen. Iedereen moet de kans krijgen om meer dan één persoon te zijn.’

Ze ging dus op zoek naar een gepaste vorm om samen met jongeren te werken aan een voorstelling rond seksualiteit. Dat begon met een theaterzomerweek met fotograaf Adel Setta, die diende als vooronderzoek, en mondde later uit in een scriptlabo. Uit een auditieronde kwamen tien jonge schrijvers die de diversiteit representeren van de stad waarin ze leven. Over een periode van vijf maanden vol schrijfsessies, improvisaties, gesprekken en interviews, schreven de jongeren het scenario voor the beach.

In de voorstelling zien we het verloop van een dag op het strand. Want een strand, daar komen mensen, lichamen en achtergronden samen. Op de voice-over horen we de innerlijke wereld van de jongeren op dat strand – het scenario uit het scriptlabo. Aldus Brechtje: ‘In die tekstwaaier valt niet één persoon te herkennen. Hij bevat juist een veelheid aan blikken en perspectieven over zelfbeeld, queer seksualiteit, misbruik, religie, fetisjisme en meer. Het zet een microfoon op wat we meestal niet te horen krijgen. In de associatieve voorstelling belichamen elf performers die innerlijke monoloog, als een bewegend schilderij.’ 

the beach is een conversatiestarter. Om die conversatie zinvol en respectvol te laten verlopen, schakelde hetpaleis JC BAZZZ in.

Omdat op het podium niet de jongeren staan die de tekst schreven, is de voorstelling ook niet autobiografisch. ‘Wat er wordt gezegd, is niet de waarheid,’ zegt Brechtje. ‘Vanuit hetpaleis vinden we het belangrijk om kinderen en jongeren te laten spelen op scène, omwille van de representatie en de herkenning. Zo ontdekken leeftijdsgenoten dat dit een mogelijkheid is: op een podium staan. Maar dat houdt langs de andere kant ook in dat het een jong publiek nóg kritischer kan maken. Dus ook om onze performers te beschermen, is omkadering vooraf van belang.’

De voorstelling wil niet provoceren, maar wel grenzen verleggen. Een echte conversatiestarter. Om die conversatie zinvol en respectvol te laten verlopen, zocht hetpaleis de samenwerking op met jeugdcentrum BAZZZ.

BAZZZ vs. biologie

Het is geen verrassing dat jongeren op zoek zijn naar meer informatie en gesprekken over seksualiteit. Seksuele opvoeding op school blijft meestal beperkt tot de biologische aspecten en de risico’s. Dat jongeren via hun smartphone ook gemakkelijk in contact komen met pornografie en misinformatie, helpt niet aan het doorbreken van taboes. Integendeel. 

Die specifieke en kwetsbare thematiek vraagt om een bepaalde expertise, en die vond hetpaleis bij BAZZZ.

BAZZZ is een jeugdcentrum in Berchem, dat jongeren uit heel Antwerpen bereikt. Hun workshop Liefde enzo wordt zelfs tot ver buiten de stadsgrenzen geboekt. Hun team heeft dan ook door de jaren heen een doeltreffende werkvorm ontwikkeld om met jongeren te praten over seksualiteit. 

Margo Huygen, communicatiemedewerker bij BAZZZ, vertelt hoe zij in hun workshops op scholen afstand nemen van het biologische. ‘In de lessen biologie gaat het over menstruatie en soa’s, terwijl wij het echt hebben over het emotionele aspect van seksualiteit. Hoe stel je grenzen? Hoe ziet een toxische relatie eruit?’

‘BAZZZ begon als een reguliere jeugdwerking, maar gaandeweg zijn wij meer en meer inhoudelijke dingen gaan doen. Zo organiseren we discussiefora onder de naam meetingpoints, waarin jongeren serieus genomen worden en de ruimte krijgen om te praten over politiek, gender, islam, migratie, solidariteit en meer. We hebben ook het project YMAGE, Young Muslims About Gender, of manhoods en sisterhoods, aparte avonden voor jongens en meisjes, om een extra safe space te creëren.’

‘Daarnaast geven we vormingen aan professionals en leerkrachten. Ze hebben we een train de trainer-vorming voor leerkrachten over het bespreekbaar maken van taboes. Én we zetten volop in op mentaal welzijn, onder andere met een gratis inhouse psycholoog.’

Expertise door en voor jongeren

De expertise van BAZZZ is het gevolg van jarenlang samenwerken met jongeren zelf, maar ook met leerkrachten. Margo: ‘Wij betrekken onze doelgroep bij de ontwikkeling van onze workshops. Alles is maatwerk met, voor en door jongeren.’ 

‘We waren bij BAZZZ heel blij met de vraag van hetpaleis. Zij beseffen, net als wij, dat een voorstelling als the beach door jongeren als heftig kan worden ervaren. Bij taboethema’s als porno en grensoverschrijdend gedrag kunnen ze zich onveilig voelen. Dat kunnen ze internaliseren, of ze kunnen dat uiten door tijdens de voorstelling lawaai te beginnen maken. Daarom benadrukken we in deze workshop dat het kunst is, en geven we hen een kaartje mee met richtlijnen en tips. Wat kunnen ze doen wanneer ze zich overweldigd voelen?’

the beach is een poort naar de mogelijkheid om nadien verder over relaties en seksualiteit te spreken. 

Brechtje onderstreept ook die correlatie tussen kunst en omkadering: ‘Het grootste taboe is nog altijd om te spreken over seksualiteit. En juist daar worden jongeren mee geconfronteerd tijdens de voorstelling. the beach is dus een poort naar de mogelijkheid om er nadien nog over te spreken. In het beste geval gebeurt dat vanzelf, maar in de meeste gevallen is die expertise en omkadering cruciaal.’

Nadat medewerkers van hetpaleis zelf de workshop Liefde enzo hadden gevolgd, namen zij BAZZZ mee in het verhaal van the beach. Daarna lieten ze elkaar weer helemaal vrij. Brechtje: ‘BAZZZ heeft nu eenmaal de ervaring in het doorbreken van de klascontext en de expertise in het jeugdwerk. Wij hebben hen er alleen aan herinnerd om tijdens de workshop telkens de reflex te maken in de richting van de voorstelling.’

‘Ons publiek is heel divers. In elke voorstelling, zelfs die in het laatste jaar middelbaar, zitten nog leerlingen voor wie dit een eerste theaterervaring is. Het blijft belangrijk om hen daarop voor te bereiden. Zeker omdat we merken dat kennis van de theatercodes vervaagt. Er is niet altijd evenveel bewustzijn rond het live aspect van een voorstelling. We vonden het belangrijk om in de workshop het respect voor het werk te laten terugkomen.’

TIPS VAN BAZZZ

• Blijf open: probeer de context te begrijpen, zet je bril even af en kijk vanuit een ander perspectief.
• Voel wat je voelt: ongemak, boosheid, schaamte, spanning – alles mag er zijn.
• Check waar het vandaan komt: opvoeding, geloof, ervaring, cultuur – dat speelt allemaal mee.
• Adem in & uit: een korte ademhalingsoefening kan rust geven.
• Praktische hacks: bedek je oren of kijk even weg.
• Maak het bespreekbaar: stel vragen, praat erover met anderen.

Workshop bij the beach: verbreed het referentiekader

Om de twee uur durende verplichte workshop te ontwikkelen, spraken educatief medewerker Mohamed Missaoui en teamleider Yasmia Setta van BAZZZ regelmatig met hetpaleis. Ze lazen het scenario van the beach en woonden aan het einde van het proces ook een deel van een repetitie bij.

Zoals veel vormingen van BAZZZ is de workshop bij the beach op maat gemaakt, maar vertrekt het wel van de formule van Liefde enzo. Die beproefde workshops starten altijd met een stellingenspel in kleine groepen. Na een kaderende inleiding over BAZZZ en hetpaleis, dienen stellingen op kaartjes als gespreksopeners. De leerlingen kiezen een kant, debatteren en praten erover in een kringgesprek. De stellingen uit deze workshop komen quasi letterlijk uit the beach. In het script komt bijvoorbeeld de zin ‘Is naar porno kijken vreemdgaan?’, die voor de workshop is omgevormd naar de stelling ‘Porno kijken is vreemdgaan’.

VOORBEELDEN VAN STELLINGEN UIT DE WORKSHOP BIJ THE BEACH

• Hard to get spelen is een succesvolle strategie
• Jongens mogen meer dan meisjes
• Seks dient enkel voor voortplanting
• Naar porno kijken is vreemdgaan
• Ik ben bang om afgewezen te worden

De workshopbegeleiders bij BAZZZ zijn enorm bedreven in het op het gemak stellen van de leerlingen. Zo is er de mogelijkheid om de workshop te doen zonder aanwezigheid van een leerkracht en bestaan de groepjes uit maximum zeventien leerlingen, vaak minder. Daarnaast zien de begeleiders ook wie er graag het woord neemt in de groep, en spelen zij daar op in. Ze zorgen voor een veilige context waarin iedereen kan spreken – zonder dat het móet. BAZZZ ontwikkelde methodieken om iedereen aan het woord te laten. De workshop geeft de vrijheid om te zwijgen, maar elke leerling is wel gezíen.

In een tweede grote opdracht duikt BAZZZ in het referentiekader, in de bril waarmee je naar de wereld kijkt. De leerlingen krijgen afbeeldingen voorgeschoteld van mensen op een strand. Ze schrijven daarover hun gedachten en vooroordelen op post-its, die ze daarna aan de anderen voorstellen. Tijdens het gesprek dat daarop volgt, benoemt BAZZZ het altijd wanneer er discriminerende of respectloze taal wordt gebruikt, en bespreken ze waarom bepaalde opmerkingen niet gepast zijn. Aldus Lamia Cheba van BAZZZ: ‘We bespreken vooroordelen en stimuleren dialoog onder de jongeren. In een braver space is het belangrijk dat jongeren vrijuit kunnen spreken zonder oordeel. De begeleider stelt kritische vragen, legt verbanden en daagt jongeren uit om de realiteit vanuit een andere bril te bekijken. Er worden huisregels afgesproken om ervoor te zorgen dat respect steeds op de eerste plaats komt.’

De voorstelling biedt de kans om in de hoofden van andere jongeren te kruipen.

Aan het einde van de opdracht hebben jongeren meer inzicht in wat hun referentiekader bepaalt. Ze leren dat het normaal is om de wereld te interpreteren vanuit hun eigen kader van normen, waarden, karakter, opvoeding, gender, leeftijd, humeur, geloof, verleden, maatschappelijke positie, enzovoort. Maar ze worden zich er vooral ook bewust van dat iedereen een eigen referentiekader heeft. Iedereen draagt een andere bril.

Toegepast op de voorstelling betekent dit dat de leerlingen zich niet zullen herkennen in alles wat er in the beach gezegd wordt. Aldus Brechtje: ‘De voorstelling biedt juist de kans om in de hoofden te kruipen van andere jongeren.’

Aan het einde van de workshop krijgen de leerlingen nog concrete kijktools mee. Zo vertrekken ze met een open blik naar de voorstelling. 

Nazorg: weg is niet weg

Het taboe bestaat. Spreken over seksualiteit doen jongeren niet met iedereen, zeker niet zomaar met hun leerkrachten of ouders. Die laatste zijn sowieso niet aanwezig bij de workshops, en BAZZZ bekijkt met elke school apart of de leerkrachten er best bij zijn. Leerlingen spreken soms vrijer zonder leerkracht, maar de mogelijkheden verschillen van klas tot klas.

De aanwezigheid van de workshopbegeleiders van BAZZZ kan ook het gesprek in gang zetten. Margo zegt het zo: ‘Het helpt dat we redelijk jong zijn en met een divers team werken. Dat maakt ons heel aanspreekbaar. We zijn niet saai, maar juist herkenbaar. En ze kunnen tegen ons zeggen wat ze willen: we komen maar heel even en zijn zo weer weg.’

Brechtje en hetpaleis kozen ook voor BAZZZ omdat ze een jeugdcentrum zijn en daarom doorstroom kunnen aanbieden. ‘Als kunstenhuis gaan wij van project naar project, maar BAZZZ kan opvolging bieden. Leerlingen en jongeren zijn er altijd welkom, maar ook leerkrachten vinden er een uitgebreid aanbod.’ Margo vult nog aan dat ze ook nazorg aanbieden. ‘Na afloop van de voorstelling zijn er workshopbegeleiders aanwezig voor jongeren die nood zouden hebben aan een gesprek. Er hangt ook een poster uit met bruikbare informatie en de gegevens van BAZZZ. Ook in eigen huis gaat BAZZZ aan de slag met taboes en controversiële thema's. Als de workshops naar meer smaken, kunnen jongeren vrijblijvend het aanbod van Bazzz beter leren kennen. Het is een open huis waar elke jongere welkom is.’ 

Niet dat hetpaleis hun jongeren en leerlingen in de kou laat staan. De educatieve werking van hetpaleis maakt voor eigen voorstellingen altijd omkaderend lesmateriaal, de zogenaamde ‘spot’. Op de spot the beach zullen de leukste opdrachten uit de workshops komen te staan, inclusief oefeningen om dieper in te gaan op het artistieke proces en het team van Sarah Vanhee.

Tot slot benadrukt Brechtje dat een voorstelling nog altijd een andere functie heeft dan de omkadering. ‘De omkadering zorgt voor de juiste mindset en geeft zoveel mogelijk kijktools aan een publiek. Maar de voorstelling is geen educatie, het is kunst.’ 

Hier vind je de speeldata van the beach, en hier meer informatie over de schoolworkshop van BAZZZ.